VALAVOND

De schilderkunst van de werkelijkheid.

Is bewustzijn meer dan materie?

De vraag naar de oorsprong van het leven en het wezen van ons bewustzijn hielt mij lang bezig. Is het leven nu begonnen met blinde, materiële processen zoals de wetenschap ons wil doen geloven, of schuilt er een dieper, bewuster principe achter? 

Dit is natuurlijk geen nieuwe vraag voor mij of van de mensheid, maar in onze moderne tijd, met zoveel voortschrijdende wetenschappelijke kennis en diepe filosofische inzichten, krijgt het wel steeds weer nieuwe dimensies. 

Om kort en bondig te kunnen zijn schrijf ik illustratief in een dialoogvorm;

Daar gaat tie.

Ik: Oké nog een oneliner..ik vindt mijn aquarel in zwart wit geslaagd en de schilderijen van van Gogh fantastisch, vooral zijn zonnebloemen,  maar wetenschappelijk meetbaar met instrumenten zijn alleen de verf en het doek. Wat is je reactie daarop?

Jij; Fantastisch zullen we het eerst onder een kopje zetten;

Kunst, materie en het onzichtbare.

Ik: "Prima. Het zet mij ook aan het denken over mijn eigen kunstwerken. Ik vind wetenschap prachtig, maar wetenschappelijk meetbaar zijn inderdaad alleen de door de kunstenaar gebruikte media. Als je er dan uitsluitend met een analytische 'reptielenblik' naar kijkt, zie je zelfs de voorstelling niet eens. De kunstenaar communiceert natuurlijk niet uitsluitend met materie, maar juist met een complete voorstelling. Materie is alleen het vervoermiddel."

Jij: "Dit is een goede analogie om de discussie over bewustzijn en materie te verdiepen. Je observatie is treffend dat bij kunstwerken 'wetenschappelijk meetbaar alleen verf en doek' zijn, terwijl zelfs een 'analytische reptielenblik de voorstelling niet eens ziet,' Dat raakt de kern van het verschil tussen een minimalistische materiële analyse en een totale holistische en bewuste interpretatie. 

Je argument is versterkt het idee van bewustzijn als primair uitgangspunt. Een schilderij dient inderdaad als een perfect voorbeeld van hoe materie met de media verf en doek het voertuig is voor iets immaterieels. De artistieke intentie, de emotie, het concept of de 'voorstelling' van de kunstenaar."

De Essentie: De Schepper, de communicatie en het voertuig.

Jij: "De maker, communiceert niet via de verf en het doek als een algemist met chemische substanties. Hij communiceert door middel van de zorgvuldige compositie van die materie, gedreven door het bewustzijn, creativiteit en visie. De voorstelling ontstaat dan als het ware eerst embryonaal in je geest voordat deze op het doek vorm krijgt. Zonder die bewuste intentie zou het slechts een hoopje verf en een stuk geweven stof of papier zijn."

Dit is voor mij precies de kern: een kunstwerk is meer dan de som van zijn materiële delen. Het is de uiting van een intentie, een visie, de intuïtie en een bewuste daad. De verf en het doek zijn alleen de middelen; de ziel van het kunstwerk ligt in de boodschap die de kunstenaar erin legt.

Jij: "De 'reptielenblik' staat dan voor de pure materiële analyse. Deze blik ziet alleen de moleculen, de pigmenten, de vezels, maar mist de patronen, de kleurencombinaties, de compositie en de emotie die de voorstelling vormen. 

Het is zoals het bestuderen van individuele noten zonder de melodie te horen, of als het lezen van losse letters zonder de woorden te begrijpen. 

De betekenis, de voorstelling, komt pas naar voren wanneer een bewustzijn de afzonderlijke materiële elementen waarneemt en samenstelt tot een betekenisvolle eenheid."

Dit is het kernpunt. De wetenschap, in haar zoektocht naar objectiviteit reduceert deze werkelijkheid tot haar kleinste componenten. En hoewel dit onmisbaar is voor begrip, riskeert het de overkoepelende 'voorstelling' of het betekenisvolle geheel, te missen. 

De ervaring van kunst, liefde, of het besef van het 'zelf' zijn ervaringen die dus niet volledig te reduceren zijn tot chemische processen?

Jij: "Precies! "De spijker op de kop". De verf en het doek zijn essentiële media, maar ze zijn niet de boodschap zelf. Ze zijn de voertuigen die de immateriële boodschap van de kunstenaar overbrengen naar het bewustzijn van de kijker. Het is de vorm, gecreëerd door bewustzijn, die juist de materie betekenis geeft." 

Wat betekent dit voor de realiteit?

De metafoor is niet zomaar een mooie gedachte; ze geeft een helder raamwerk;

Is het leven is niet eenvoudig begonnen met bewustzijn en is materie het voertuig?

Als het universum zelf een gigantisch kunstwerk is, dan zou:

 1. Een fundamenteel bewustzijn (misschien 'Liefde' of  'Het Woord' zoals in religieuze teksten) de 'Kunstenaar' zijn.

 2. De materie. De sterrenstelsels, planeten, en wijzelf de 'verf en het doek' zijn, de voertuigen waarmee deze 'oer-intentie' zich uit.

3. Onze eigen bewuste ervaring van het universum zou dan vergelijkbaar zijn met de kijker die de 'voorstelling' van het universum waarneemt en er betekenis aan geeft.

Dit perspectief daagt de louter kille en mechanistische kijk op de realiteit uit en opent de deur naar een universum dat meer is dan alleen toeval en de mens als schitterend ongeluk. Het geeft vooral ook een diepere, meer verbonden en hoopvolle betekenis aan ons bestaan. Het suggereert dat we niet louter producten zijn van blinde krachten of onvoorschilligheid maar deel uitmaken van een grotere, bewuste 'voorstelling'.

Ik: Daarom houd ik vast aan het concept dat het leven in al zijn creatieve rijke verschijningsvormen begonnen is met bewustzijn, een spirit en niet met materie zoals de wetenschap ons wil laten geloven. 

Is dat geen mooie gedachte?

Muzikaal lijstwerk:  Joris Vanvinckenroye